سوختگی ها
هر آن چه باید در مورد درمان سوختگی ها بدانید:
سوختگی ها یکی از مشکلات شایع و بالقوه خطرناکی هستند که همه ی انسان ها به درجاتی گوناگون در طول حیات شان به آنها مبتلا می شوند و ممکن است همه ی رده های سنی و هردوجنس را در همه ی نقاط جهان درگیر سازند. به همین دلیل شناسائی انواع سوختگی و نحوه ی برخورد صحیح با آنها اهمیت بسزائی دارد که در سطور بعدی به اختصار در این مورد اطلاعاتی ارئه می گردد.
از نظر تعریفی سوختگی عبارت است از: هر گونه آسیب به پوست، مخاط و بافت های زیر پوست که با حرارت مستقیم یا غیر مستقیم ایجاد می شود.
قبل از تقسیم بندی انواع سوختگی ها باید گفت که به طور کلی پوست انسان از سه لایه تشکیل شده است که از بالا به پائین عبارتند از : اپیدرم یا روپوست، درم یا میان پوست و هیپودرم یا زیرپوست.
دونوع تقسیم بندی اساسی برای سوختگی ها وجود دارد: الف- تقسیم بندی براساس سطح سوختگی و ب- تقسیم بندی براساس شدت سوختگی
الف- انواع سوختگی براساس سطح سوختگی:
1- سوختگی درجه یک- در این نوع سوختگی فقط لایه ی بالائی یا اپیدرم آسیب می بیند و سرخی، تورم و درد در ناحیه ی سوخته به وجود می آید. پوست در حین لمس دردناک است. این نوع سوختگی معمولاً طی چند روز به سرعت و بدون به جا گذاشتن آثاری از قبیل تغییر رنگ یا ایجاد اسکار یا جوشگاه بهبود می یابند.
2- سوختگی درجه دو- در این نوع سوختگی لایه ی اپیدرم به همراه قسمتی یا تمام لایه ی درم آسیب می بیند. پوست سوخته بسیار دردناک، ملتهب، مرطوب و اغلب تاول دار بوده و در حین لمس نیز دردناک است. این سوختگی دیرتر از سوختگی نوع اول و طی زمانی سه تا چهار هفته ای بهبود می یابد و اسکار یا تغییر رنگ به جای می گذارد.
3- سوختگی درجه سه- در این نوع سوختگی آسیب تا لایه ی هیپودرم یا حتی چربی زیر پوست، عضلات یا گاه تا استخوان ها و اعصاب پیشروی می کند. محل سوخته به رنگ سیاه ذغالی، خاکستری یا سفید درآمده و به دلیل تخریب اعصاب زیرین پوست اغلب درد نیز وجود ندارد ولی گاه نیز دردهای بسیار شدید وجود دارند. ممکن است به دلیل از دست دادن شدید و وسیع آب و املاح بدن فرد در حالت شوک باشد. مبتلایان به این نوع سوختگی حتماً باید در بیمارستان بستری شده و تحت مراقبت های تخصصی و گاه اعمال جراحی گوناگون یا پیوند پوست قرار بگیرند.
ب- تقسیم بندی براساس شدت سوختگی:
۱- سوختگی خفیف :
سوختگی درجه سه در کمتراز2% سطح بدن یا
سوختگی درجه دو در کمتر از 15% سطح بدن یا
سوختگی درجه یک در کمتر از 50% سطح بدن
۲- سوختگی متوسط :
سوختگی درجه سه بین 2 تا 10% سطح بدن (بجز دست و پا، صورت، دستگاه تنفسی فوقانی و دستگاه تناسلی) یا
سوختگی درجه دو بین 15 تا 30% سطح بدن یا
سوختگی درجه یک در بیش از 50% سطح بدن
۳- سوختگی شدید :
سوختگی درجه سه در بیش از 10% سطح بدن یا
سوختگی درجه دو در بیش از 30% سطح بدن یا
سوختگی با اسید یا برق گرفتگی یا
سوختگی در بیمار دارای بیماری زمینه ای
همان طور که می دانیم درجه حرارت طبیعی بدن انسان در حدود 37.2 درجه ی سانتی گراد است و معمولاً در حرارت های کمتر از 43 درجه ی سانتی گراد سوختگی ایجاد نمی شود. درجه حرارت های بین ۴۴ تا ۵۵ درجه ی سانتی گراد آسیب قابل ملا حظه ای به بافت ها وارد می کنند . درجه حرارت های بالاتر از ۵۶ درجه سانتی گراد، باعث انعقاد پروتئینهای بدن شده و ساختار پوست را در زمان کوتاهی تخریب می کنند.
عوامل تعیین کننده اهمیت سوختگی ها شرایطی هستند که میزان سوختگی را تشدید می کنند و عبارتند از:
۱- درجه سوختگی
۲- درصد سوختگی (وسعت)
۳- شدت سوختگی
۴- سن مصدوم
۵- محل سوختگی
۶- همراهی سوختگی با عوامل زمینه ای از قبیل دیابت یا بیماری های ضعیف کننده ی سیستم ایمنی
از علل مهم ایجاد سوختگی می توان به نور خورشید، شعله ی آتش، جریان برق، بخار آب، مواد مذاب و جوشان، سطوح فلزی یا غیرفلزی داغ، مواد شیمیائی از قبیل اسیدها یا قلیاهای مختلف، اشعه ی ایکس و مواد منفجره اشاره کرد.
از نظر وسعت سوختگی باید به طور مختصر گفت که درصدی از سطح بدن که دچار سوختگی شده است اهمیت زیادی در رویکرد درمانی و تخمین عاقبت بیمار سوخته دارد. به طور متوسط مساحت کف دست هر فرد تقریباً یک درصد از کل سطح بدن وی را به خود اختصاص می دهد و با قرار دادن کف دست بر ناحیه ی سوخته می توان "درصد" سوختگی را با تقریب قابل قبولی محاسبه کرد. هرقدر "درصد" سوختگی بالاتر بود، حال بیمار وخیم تر و اهمیت درمان وی بالاتر است. همچنین در افراد بزرگسال ناحیه ی سرو گردن حدود 9%، هر دست (دوطرف) 9% و هرپا (دوطرف) 18%، جلوی تنه 18% پشت تنه 18% و ناحیه ی تناسلی حدود 1% از سطح بدن را به خود اختصاص می دهند. در مورد کودکان این نسبت ها متفاوت بوده و پیچیدگی بیشتری دارند.
در مورد نحوه ی برخورد و درمان انواع سوختگی توصیات درمانی براساس درجه ی سوختگی ارائه می شوند:
در سوختگی درجه یک بهترین کار فرو کردن عضو سوخته یا کمپرس منطقه ی سوختگی با آب سرد است ولی نباید آب بسیار سرد باشد و یا یخ را مستقیماً بر سطح سوخته تماس داد، چون شدت آسیب بافتی را بیشتر می کند. همچنین استفاده از کره، خمیر دندان، برش های سیب زمینی، جوش شیرین، سفیده ی تخم مرغ و سایر روش های مشابه منشاء علمی نداشته و توصیه نمی شوند. پانسمان ساده و خشک منطقه ی سوخته کفایت می کند و نیازی به استفاده از پانسمان های اختصاصی با گاز وازلین یا موارد مشابه نیست.
در سوختگی درجه دو باید در ابتدا منطقه ی سوخته را در شرایط استریل پانسمان کرد، بیمار از نظر وجود یا عدم وجود علائم شوک و هشیاری بررسی شود و در بیمارستان یا مراکز درمان سوختگی درمان صورت بپذیرد. نباید در این حالت تاول ها را ترکاند یا سعی در برداشتن پوست سوخته و باقی مانده کرد. استفاده از مواد فوق الذکر یا سایر درمان های محلی و خانگی در این حالت نیز منطقی نبوده و برای از بین بردن تاول ها می توان در محیط درمانی مناسب با سوراخ کردن تاول ها با سوزن های استریل اقدام کرد.
در سوختگی درجه سه باید بیمار بلافاصله به مرکز درمانی مجهز و اختصاصی برای درمان سوختگی اعزام شود و کارهای بعدی از قبیل جراحی یا پانسمان های اختصاصی در این مراکز انجام شود. در صورتی که دراین سوختگی ها لباس ها به پوست چسبیده باشند، نباید با خشونت این لباس ها را جدا کرد و مجدداً باید بر این موضوع تأکید داشت که درمان های محلی و خانگی هیچ نقشی در درمان این سوختگی ها ندارند.
می توان گفت تقریباً حدود ده درصد از سوختگی ها نیاز به بستری در بیمارستان و مراقبت های شدید پزشکی دارند.
سن بالاتر از 55 سال از کمتر از 5 سال، وجود شوک، سوختگی نواحی تناسلی، دست و پا و صورت و مسیرهای هوائی از قبیل بینی و دهان و وجود مشکلات زمینه ای همچون دیابت، بیماری های قلبی و عروقی و تنفسی از عوامل خطر در بیماران مبتلا به سوختگی محسوب می شوند و نیاز به اهتمام و دقت بیشتری دارند.
سوختگی های الکتریکی یا ناشی از مواد شیمیائی یا مواد منفجره از سوختگی های خطرناکی به حساب می آیند که نیاز به تدابیر درمانی تخصصی و پیچیده دارند که شرح و بسط این درمان ها در این مختصر نمی گنجد.
در مورد استفاده از پوست مصنوعی در ترمیم اسکار سوختگی ها کارهای جدید و امیدافزائی انجام شده اند و محققین در آمریکا و آلمان در حال بررسی ساختن پوستی در محیط آزمایشگاه هستند که از نظر کدهای ژنتیکی با پوست انسان هم خوانی داشته و بتواند پس از پیوند به حیات خود ادامه دهد. یک راه برای تولید پوست مصنوعی کشت دادن سلول های بخصوص و مؤثر در رشد پوست در محل سوختگی است که به تدریج تار و پود و داربستی برای تشکیل پوست سالم در آینده می شوند. یکی دیگر از گزینه های ساخت پوست مصنوعی نیز استفاده از الیاف تار عنکبوت است. نوعی از پوست مصنوعی نیز ساخته شده است که مصارف آموزشی برای دانشجویان پزشکی دارد و برای سوختگی ها کاربرد ندارد. شایان ذکر است که این موضوعات تا به حال در مرحله ی تحقیق و آزمایش هستند و هنوز توانائی تولید پوست مصنوعی به شکل انبوه و در دسترس تمامی بیماران در کل جهان وجود ندارد و هنوز درمان استاندارد و طلائی سوختگی های عمیق پیوند پوست طبیعی به دست امده از سایر نقاط بدن می باشد.
در مورد سوختگی ناحیه ی پوشک شیرخواران باید گفت این ضایعه ی پوستی گرچه نام "سوختگی" را به دنبال خود دارد، ولی در واقع "سوختگی" نیست و جزو "اکزما"های پوستی محسوب می شود. در این حالت که بدلیل بسته بودن طولانی مدت ناحیه ی پوشک و تماس دراز مدت پوست کودک با محیط مرطوب و در تماس با ادرار یا مدفوع ایجاد می شود، سرخی، التهاب، خارش و سوزش در محدوده ی کشاله ی ران و سطح بالائی و خارجی دستگاه تناسلی به وجود می آید. رویکرد درمانی به این حالت کاملاً متفاوت و مجزای از سوختگی ها می باشد. بهترین درمان این حالت باز نگه داشتن کودک و عدم استفاده از پوشک به همراه استفاده از کرم ها و سایر درمان های موضعی خنک کننده و ترمیم کننده و گاه نیز استفاده از داروهای کورتونی موضعی است. به طور متوسط درمان این حالت حدوداً دوهفته زمان نیاز دارد.
"آفتاب سوختگی" مقوله ی دیگری است که جزو آسیب های ناشی از اشعه ی ماوراء بنفش طبقه بندی می شود و تظاهرات بالینی آن اغلب به شکل سوختگی درجه یک یا گاه درجه دو در نواحی در معرض تماس با نور خورشید همچون صورت، پشت دست ها، بازوها، پشت و کتف و سینه می باشد. در این حالت می بایست بلافاصله تماس با نور خورشید را قطع کرد و با کمپرس آب سرد- ولی بدون قرار دادن یخ بر ناحیه ی مبتلا- سعی در کاهش حرارت منطقه ی آسیب دیده کرد و با استفاده از فرآورده های موضعی ترمیم کننده و قابض سعی در درمان سوختگی کرد. در صورت وجود علائم شوک باید درمان های تکمیلی در مراکز درمانی انجام پذیرد. شایان ذکر است که خطر یک بار آفتاب سوختگی در ایجاد بدخیمی های پوستی برابر یا حتی بیشتر از خطر چندین سال تماس مزمن و متوالی با نور خورشید می باشد و نباید از آفتاب سوختگی غافل بود و یا به آن کم توجهی کرد.
داروهای مرتبط با سوختگی : اکبر1 ، آلبومین انسانی ، آلفا
